ناهفصا للها فطل خیش دجسم یرامعم یسدنه لیلحت *انب یدورو ناخولج اب هناخزامن یسدنه طابترا نییعت تهج

Transcription

1 .../33-40 اصفهان لطفاهلل شیخ مسجد معماری هندسی پاییز 1392 /تحلیل دهم/ سال / 26 شماره اصفهان لطفاهلل شیخ مسجد معماری هندسی تحلیل * بنا ورودی جلوخان با نمازخانه هندسی ارتباط تعیین جهت ** دهار علی *** علیپور رضا چکیده رسیدن برای را خویش زندگی که است هنرمندانی اعتقادات و اندیشهها ترجمان دارد. ویژهای جایگاه اسالمی هنر در مساجد معماری هب که است صفوی دورة اسالمی ایرانی معماری زیبای و ارزش با بناهای از لطفاهلل شیخ مسجد کردهاند. صرف وحدت و یگانگی به شد. ساخته اصفهان نقشجهان میدان مجموعه در اول عباس شاه فرمان به و اصفهانیمحمدرضا دوران آن نامدار معمار دست دقیق هندسة است. افزوده بنا ارزش بر و بوده زیباییشناسی ذوق از سرشار که است آن کاشیکاری تزیینات و معماری در بنا این اهمیت الهامی و مذهبی ایمانی با که درآمده اجرا به توانمندی معمار توسط بنا این که وامیدارد تأمل به را محققی هر اجرا و طراحی در بنا این زا برخی اصفهان شیخلطفاهلل مسجد معماری هندسی تحلیل است. گذاشته نمایش به را اسالمی ایرانی معماری از الگویی آسمانی نسبت براساس که نقشجهان میدان شرقی ضلع در مسجد موقعیت میسازد. آشکار را ارزشمند بنای این طراحی در مؤثر فکری مبانی سؤال است. تحقیق این انجام انگیزهبخش بنا ورودی تقارن محور به نسبت نمازخانه فضای جابهجایی همچنین و شده مقرر طالیی ورودی موقعیت با معینی هندسی ارتباط بنا ورودی تقارن محور از آن انحراف به توجه با نمازخانه مکانیابی آیا : است این شده طرح دارد میدان بدنة در ساختمان مدل یک ابتدا بنا ورودی جلوخان و نمازخانه فضای میان معین هندسی ارتباط وجود بر مبنی پژوهش فرضیة براساس مقاله این در میشود. آشکار اثر شکلگیری منطق از بخشی و میرسد اثبات به فرضیه مسجد بنای پالن بر آن انطباق با سپس و شده طرح هندسی در فضا این مکانیابی و بناست ورودی جلوخان ابعاد با متناسب نمازخانه فضای ابعاد که است مطلب این مبین تحقیق از حاصل نتیجه تحلیلی مقاله این در پژوهش روش است. پیوسته بههم هندسی فرآیند یک و معین میدان بدنة در بنا ورودی موقعیتیابی با ارتباط تحلیل با و شده ارایه میدان در آن موقعیت و مسجد پالن ابتدا است. رسیده نتیجه به بنا هندسی تحلیل طریق از و است توصیفی است. شده پرداخته فرضیه اثبات به آن هندسی کلیدی واژگان طالیی. نسبت هندسه شیخلطفاهلل مسجد اسالمی معماری واحد اسالمی آزاد دانشگاه پژوهشی معاونت حمایت با که است اصفهان«اهلل لطف شیخ مسجد معماری هندسی»تحلیل عنوان با پژوهشی طرح از برگرفته مقاله این *. است. رسیده انجام به آبادان مسئول نویسنده ایران. آبادان آبادان واحد اسالمی آزاد دانشگاه معماری گروه علمی هیئت عضو مربی معماری. ارشد کارشناس **. ali_dahar@yahoo.com ایران. آبادان آبادان واحد اسالمی آزاد دانشگاه هنر گروه علمی هیئت عضو مربی نقاشی. ارشد کارشناس ***. alipourart@yahoo.com نظر شهرسازی و معماری هنر پژوهشی مرکز پژوهشی علمی فصلنامه......

2 .../33-40 اصفهان لطفاهلل شیخ مسجد معماری هندسی پاییز 1392 /تحلیل دهم/ سال / 26 شماره مقدمه برقراری و معماری به بخشیدن نظم جهت مناسب ابزاری هندسه مرکببودن عین در تا است یکدیگر با بنا اجزای میان آگاهانه روابط سازد. میسر هدفمند و خالق ترکیب یک عنوان به را فضا یکپارچگی مفهوم تبدیل آن از خالقانه استفادة و هندسه علم به معمار اشراف مفهوم فرسایش و میکند تسهیل طراحی فرآیند در را فرم و فضا به نوعی فرایندی چنین حاصل میرساند. حداقل به روند این در را و نظم لحاظ به سلیقهای برداشتهای از دور به که است معماری نمود هندسه قالب در معماری "طراحی است. درک قابل تناسبات ارزشمند بناهای در هندسی روابط تحلیل 1387(. )عمومی مییابد" راهحل یافتن و مسئله با برخورد در را معمار تصمیمات و تفکر روش در را هندسی تفکر قابلیت و مینمایاند آن به پاسخگویی برای مناسب میسازد. آشکار معماری طراحی فرآیند به نظمبخشیدن جمله آن از و چیزی هر که است هندسه قانونمند فضای "در قدم هستی دایرة به میتوانند شهر یک حتی و خانه یک اجزاء کنند. پیدا را خود هویت گوناگونیها و کثرات فضای در و گذارند از و هستی جهان اجزای میان در وحدت ایجاد بنیادین عامل جز چیزی معماری فرهنگهای از هریک پیکرة اجزای در جمله 63-73(. : 1386 )علیآبادی باشد" نمیتواند هندسه دورة ایرانی معماری در را هندسه علم از استفاده نوع عالیترین استفادة با ایرانی مسلمان معمار کرد. مشاهده میتوان اسالمی تضمین را بنا سودمندی و زیبایی ابزار این از نوآورانه و جا به که وحدت عین در کثرت مفهوم بدیع شکلی به و است کرده را دارد توحید به اعتقاد یعنی اسالم تعالیم چکیدة در ریشه همانا و نظم تناسب اجزا همنوایی آن نتیجة و است بخشیده تجسم هندسی الگوهای سنتی معمار "برای است. بنا کل هماهنگی تکرارشونده الگوهای هستند. وحدت در کثرت صورتهای مانند در که هماهنگی و زیبایی هستند. بیزمانی و الیتناهی ایدة نماد و باالتر هندسی نظم یک میشود مشاهده هندسی الگوهای روحانی انسان میکند. منعکس را کیهانی قوانین یعنی عمیقتر رسیدن و درک وسیله عنوان به هندسی الگوهای کشف درصدد 15-36(. : )حجازی 1387 است" خدا به پروردگار عبادت برای یکسوشدن محل عنوان به مسجد کثرت مفهوم به عینیتبخشیدن منظور به معماری نوع مناسبترین دوره معماری آثار ماندگارترین دلیل همین به شاید و است وحدت در ابزار از ایرانی مساجد معماری در هستند. مساجد ایران در اسالمی به ساختمان هر نیازهای و مکانی و زمانی شرایط با متناسب هندسه در مساجد مشابه تقریبا الگوی علیرغم لذا و است شده استفاده خوبی دارد. را خود به منحصر معماری ساختمان هر ایران تاریخی دورة هر جهت جذاب موضوعی همواره معماری در هندسه علم جایگاه روشهای خصوص در متعددی پژوهشهای است. بوده تحقیق در است. رسیده انجام به معماری فن در کارآمد ابزار این از استفاده نظر شهرسازی و معماری هنر پژوهشی مرکز پژوهشی علمی فصلنامه میگذرانیم. نظر از را مواردی مقاله این پیشینة طبیعت در مقدس»هندسه عنوان تحت مقالهای در»حجازی«بناهای از بسیاری هندسی تحلیل کرده بیان ایرانی«معماری و کاملی دانش ایرانی معماری در که رسانده اثبات به ایران تاریخی و شده استفاده وسیعی طور به زرین نسبت ویژه به تناسبها از بناهای از بسیاری در است. بوده ایرانی زیباییشناسی اساس این مثلثهای و مربعها از چارچوبی در قایم مقطع و پالن ایرانی نقاط همه آنها برخوردگاههای که میشد طراحی متساویاالضالع سالنها ارتفاع و طول عرض درها ارتفاع و عرض نظیر مهم ثابت هر اندازه بنابراین میکرد. مشخص را غیره و کتیبهها موقعیت بود. مرتبط دیگر قسمت هر به معینی تناسب وسیلة به قسمت نبود غیرمتجانس اجزای از مجموعهای ساختمان یک نتیجه در فضا به که بود متناسب ارتباطهای با اجزا از هماهنگ ترکیبی بلکه همان(. )حجازی میداد آرامش چشم به و حرکت آرامگاه گنبد در»هندسه عنوان تحت مقالهای در»پوراحمدی«گنبد شکل تعیین نحوة به پیبردن منظور به گیالنی«زاهد شیخ گنبد این شکل تعیین بر اثرگذار عوامل میان از آن طراح توسط به مقاله این در است. داده قرار کاوش مورد را آن پنهان هندسه روابط بنا این گنبد طرح در که شد روشن هندسی تحلیل کمک دانست محتمل میتوان نتیجه در و است موجود ویژهای هندسی هندسی ترسیمات چنین از گنبد طراحی در نیز اثر طراح که اثر شکلگیری منطق از بخشی ترتیب بدین و باشد کرده استفاده»مهدیزادهسراج«83-92(. : 1389 )پوراحمدی میشود روشن»بهکارگیری عنوان تحت مقالهای در»ولیبیگ«و»تهرانی«در هندسه پیادهسازی و ریاضی محاسبات در هنجار مثلثهای گذشته در کردهاند بیان ایران«سنتی معماری اجرای و ساخت هندسه دانش از استفاده با ساختمان اندازههای و فرم پیادهسازی و زیبایی لحاظ از ساختمان کنترل بنیان خود که میگرفت انجام نزد در هندسه جایگاه مقاله این در داشت. عهده بر را ایستایی با گذشته معماران که شد ثابت و بررسی هنرمندان و معماران روابط عملیکردن در توانمندی نیز و هندسه دانش به آشنایی ابزار با نظری هندسه روشهای همخوانکردن پی در هندسی 15-26(. : 1390 ولیبیگ و تهرانی سراج )مهدیزاده بودند خود»استفاده عنوان با مقالهای در )2004(» 1»مازوز و»بوسورا«هندسی تحلیل به قیروان«بزرگ مسجد در طالیی نسبت از هندسه تحلیل پرداختهاند. تونس کشور در تاریخی مسجد این ساختمان نشان را بنا در طالیی نسبت از مداوم استفاده مسجد این ساختمان نسبت ساخت ترسیمی هندسی روشهای میرسد نظر به میدهد. بودهاند. بنا فضایی سازماندهی در تصمیمات مهمترین مبنای طالیی معماری هندسی تحلیل با تا است آن بر سعی مقاله این نگارش در تصمیمگیریهای از پارهای مبنای لطفاهلل شیخ مسجد بنای )تصویر 1 (. شود آشکار ماندگار و زیبا اثر این آفرینش در معمار

3 Vol.10/No.26/Autumn 2013/Geometrical analysis of architecture of Sheik Lotfollah Mosque /33-40 پاییز 1390 هشتم/ سال / هجدهم شماره نظر شهرسازی و معماری هنر پژوهشی مرکز علمی-پژوهشی فصلنامه کار انجام روش : است کلی مرحلة دو شامل ضلع در لطفاهلل شیخ مسجد ساختمان استقرار موقعیت تعیین 1. ضلع تقسیم چگونگی مرحله این در نقشجهان. میدان شرقی توسط یکدیگر به نسبت طالیی تناسب با بخش دو به میدان میشود. داده نشان ترسیمی روش به مسجد ورودی جلوخان علیپور. رضا : عکس اصفهان. اهلل لطف شیخ مسجد 1. تصویر Fig.1. Sheikh Lotfollah Mosque in Isfahan. photo: Reza Alipour. مسئله طرح و بنا موقعیت : لطفاهلل شیخ مسجد در اصفهان معماری آثار زیباترین از یکی لطفاهلل شیخ مسجد عالیقاپو عمارت مقابل و نقشجهان تاریخی میدان شرقی ضلع فاقد ایرانی مساجد سنتی الگوی برخالف بنا این است. شده واقع 45 چرخش مسجد این ویژگیهای از یکی است. مناره و صحن ورودی تقارن محور به نسبت آن مربعشکل نمازخانه درجهای نمازخانه فضای به ورود جهت تنظیم آن از هدف که بناست از ساختمان به ورود ابتدای در منظور این به است. قبله به رو و چپ سمت به درجه 45 گردشی عرض کم راهروی یک طریق راست سمت به دیگری درجهای گردش 90 مسافتی طی از پس نمازخانه فضای به ورود میشود باعث که است شده طراحی به که ویژگی این گیرد. صورت قبله جهت در و محراب به رو انحراف موجب بوده بنا این طراحی در اصلی ایدة میرسد نظر به و ساختمان ورودی تقارن محور از شکل مربع نمازخانه فضای تقارن عدم و گنبدخانه فضای جابجایی است. شده جنوب سمت نه شگفتا میشود. دیده وضوح به ساختمان ورودی نمای در به را آن و افزوده بنا زیبایی بر بلکه نشده آشفتگی موجب تنها 3(. و 2 )تصاویر است کرده تبدیل فرد به منحصر ساختمان یک یک براساس میدان شرقی ضلع در مسجد ورودی جلوخان قرارگیری محل طوریکه است شده مکانیابی مشخص هندسة نسبت طالیی تناسب با بخش دو به را میدان ضلع بنا ورودی قسمت در آن هندسی تحلیل که است کرده تقسیم یکدیگر به اهمیت آنچه پژوهش این در میشود. بیان مقاله این از دیگری از آن انحراف به توجه با نمازخانه مکانیابی آیا که است این دارد در ساختمان ورودی موقعیت با ارتباطی بنا ورودی تقارن محور است شده انتخاب روشی چه به فضا این ابعاد دارد میدان بدنه : مأخذ مسجد. ورودی جلوخان تقارن محور از نمازخانه مرکز جابهجایی 2. تصویر سلطانزاده Fig. 2. Displacement of the prayer hall s center from the symmetrical axis of the mosque s entrance. Source: Soltanzadeh, : مأخذ مسجد ورودی جلوخان تقارن محور به نسبت گنبد جابهجایی تصویر 3. فرهنگی. میراث سازمان مدارک و اسناد مرکز Fig. 3. Displacement of the dome from the symmetrical axis of the mosque s entrance. Source: Iranian Cultural Heritage Organization Documentation Center. فضای مرکز نقطة از که ساختمان پالن هندسی تحلیل 2. جلوخان سمت به مرحله چهار در و شده آغاز مسجد نمازخانه میکند. پیدا توسعه بنا ورودی نمازخانه هندسی ارتباط فوق مراحل از حاصل نتایج مقایسة با The Scientific Journal of NAZAR research center (Nrc) for Art, Architecture & Urbanism

4 .../33-40 اصفهان لطفاهلل شیخ مسجد معماری هندسی پاییز 1392 /تحلیل دهم/ سال / 26 شماره مازوز و بوسورا : مأخذ طالیی. نسبت به خط پاره یک تقسیم روش 4. تصویر Fig. 4. The method to divide a line by Golden section. Source: (Boussora & Mazouz, 2004) مازوز و بوسورا : مأخذ مربع. از استفاده با طالیی نسبت ساخت روش تصویر 5. Fig. 5. The method to construct Golden Section using a square. Source: Boussora & Mazouz, ابعادی رابطة و میدان ضلع در بنا ورودی جلوخان موقعیت با مسجد دو و طالیی نسبت اینکه به توجه با میرسد. اثبات به فضا دو این قرار استفاده مورد فوق مراحل انجام در آن ساخت ترسیمی روش شود. پرداخته آنها به مختصری است ضروری لذا گرفتهاند طالیی نسبت ساخت هندسی روشهای ساخت قابل ترسیمی هندسی روش چندین به 2 طالیی نسبت ارایه گفتار این نیاز براساس ساخت روش دو مقاله این در است. پارهخط یک تقسیم چگونگی نشاندهندة نخست روش میشود. پارهخط ابتدا منظور این برای )تصویر 4 (. است طالیی نسبت به مساوی عرض و AB برابر طول به مستطیل میشود. ترسیم AB وسیلۀ به میشود. رسم AD پارهخط یعنی آن قطر و AB/2 دو به مستطیل قطر DB شعاع و D مرکز به کمان یک ترسیم AD قطر با مذکور کمان برخورد حاصل که میشود تقسیم بخش روی بر AD قطر بزرگتر قطعة چرخاندن پایانی مرحلة است. شعاع و A مرکز به کمان رسم وسیلۀ به که است AB خط پاره محل که C نقطه میگیرد. انجام قطر بزرگتر قطعة مساوی طالیی نسبت به را پارهخط است AB پارهخط با کمان برخورد اجزای میان CB:AC=AC:AB=1:Ø رابطة میکند. تقسیم روش.)Boussora & Mazouz, )2004 است. برقرار خط طالیی نسبت با مستطیل یک ساخت چگونگی نشاندهندة دوم منظور این برای )تصویر 5 (. است مربع یک از آن اضالع میان وسط از قطری خط و ترسیم AB مساوی ضلع با مربع ابتدا شعاع به میشود. رسم آن مقابل در مربع کنج به AB پارهخط میشود رسم کمانی AB ضلع وسط مرکز به و خط این مساوی طول به مستطیل کند. قطع C نقطه در را AB پارهخط امتداد تا تکرار با بود. خواهد طالیی مستطیل یک AB برابر عرض و AC خواهد تکرار AB پارهخط امتداد در طالیی نسبت روش همین CD:BC=BC:BD=BC:AB=AB:AC=1:Ø رابطة شد..)Ibid( است برقرار ترسیم اجزای میان جهان نقش میدان شرقی بدنه در مسجد ورودی موقعیتیابی تناسب با بخش دو به میدان ضلع تقسیم چگونگی مرحله این در روش به مسجد ورودی جلوخان توسط یکدیگر به نسبت طالیی 6 تصویر مطابق کار این انجام برای میشود. داده نشان ترسیمی : 3 میشود عمل زیر ترتیب به میشود. ترسیم میدان بزرگ ضلع با مساوی MP پارهخط 1. MN ضلع اندازة که شکلی به میشود ترسیم MNP مثلث 2. است. MP ضلع اندازه نصف مساوی این امتداد میشود. ترسیم NM شعاع و N مرکز به کمانی 3. میکند. قطع O نقطة در را NP وتر کمان این امتداد میشود. رسم PO شعاع و P مرکز به دیگری کمان 4. میکند. قطع A نقطة در را MP ضلع کمان نظر شهرسازی و معماری هنر پژوهشی مرکز پژوهشی علمی فصلنامه مسجد ورودی جلوخان وسیله به طالیی نسبت به میدان ضلع تقسیم 6. تصویر بختیار و اردالن : مأخذ لطفاهلل. شیخ Fig. 6. The location of the mosque s entrance divides the eastern side of Square into two parts. with golden proportion between them. source : Ardalan & Bakhtyar, ضلع همان که MP پارهخط نقطةA شد داده شرح آنچه مطابق به نسبت طالیی تناسب با قسمت دو به را است میدان بزرگ AM:AP=AP:MP=1:Ø رابطة است. کرده تقسیم یکدیگر نقطه A 6 تصویر به توجه با است. برقرار شکل اجزای میان و بوده میدان ضلع با مسجد ورودی جلوخان اتصال محل آغازین محل 7 تصویر است. میدان بدنة در بنا استقرار محل تعیینکنندة میدهد. نشان بنا ورودی کنج در را A نقطة

5 Vol.10/No.26/Autumn 2013/Geometrical analysis of architecture of Sheik Lotfollah Mosque /33-40 جدید مربع DCC'D' با طول ضلع مساوی شعاع دایره رسم میشود. با توجه به شکل مشخص میشود نقطة C با تقریب بسیار خوب بر روی محور تقارن ورودی بنا و وسط درگاه ورودی قرار دارد )تصویر 9(. به مرکز O نقطة وسط ضلع DC و به شعاع مساوی OC' کمانی رسم میشود تا امتداد DC را در نقطه B قطع کند. مستطیل DBA'D' که به این روش به دست آمده است مطابق آنچه شرح داده شد یک مستطیل با تناسب طالیی میان اضالع آن است )تصویر 10(. تصویر 7. مکان نقطه A در کنج جلوخان ورودی مسجد. مأخذ : مرکز اسناد و مدارک سازمان میراث فرهنگی. Fig. 7. Point A location in the corner of the entrance to the mosque. Source: Iranian Cultural Heritage Organization Documentation Center. مکانیابی فضای نمازخانه برای انجام این کار مطابق تصاویر و 11 به این ترتیب عمل میشود : ابتدا دایره به مرکز E و شعاع مساوی شعاع قاعدة گنبد رسم میشود. با توجه به مربع تمام بودن فضای نمازخانه این مربع بر دایرة مذکور محیط است. با زاویه 45 درجه نسبت به خط افقی شعاع دایره رسم میشود تا محیط آن را در نقطه D قطع کند )تصویر 8(. دایرة رسمشده در مرحله قبل در امتداد شعاع ED انتقال پیدا میکند تا مرکز آن بر نقطه D منطبق شود. 4 به کمک این دایرة تصویر 9. تحلیل هندسی پالن مسجد شیخلطفاهلل مأخذ : مرکز اسناد و مدارک سازمان میراث فرهنگی. Fig. 9. Geometrical analysis of Sheik Lotfollah Mosque s floor plan. Source: Iranian Cultural Heritage Organization Documentation Center. تصویر 8. تحلیل هندسی پالن مسجد شیخلطفاهلل مأخذ : مرکز اسناد و مدارک سازمان میراث فرهنگی. Fig. 8. Geometrical analysis of Sheik Lotfollah Mosque s floor plan. Source: Iranian Cultural Heritage Organization Documentation Center. تصویر 10. تحلیل هندسی پالن مسجد شیخلطفاهلل مأخذ : مرکز اسناد و مدارک سازمان میراث فرهنگی. Fig. 10. Geometrical analysis of Sheik Lotfollah Mosque s floor plan, Source: Iranian Cultural Heritage Organization Documentation Center The Scientific Journal of NAZAR research center (Nrc) for Art, Architecture & Urbanism

6 .../33-40 اصفهان لطفاهلل شیخ مسجد معماری هندسی پاییز 1392 /تحلیل دهم/ سال / 26 شماره قبل مراحل به توجه با میشود. رسم BB'AA' مربع آخر مرحلة در مرکز به دایره شعاع مساوی مربع این ضلع طول که است واضح میان طالیی تناسب با مستطیل یک CB'AC' مستطیل است. E مذکور مستطیل از طول' AC اینکه به توجه با لذا است. آن اضالع نصف مساوی عرض' AB و مسجد ورودی جلوخان عمق مساوی ورودی جلوخان ابعاد گرفت نتیجه میتوان است فضا این طول 11(. )تصویر است شده محاسبه طالیی نسبت اساس بر مسجد تحلیل از حاصل نتایج مقایسه مربع از A ء نقطه میشود مشخص آمده دست به نتایج مقایسه با این اتصال محل در و مسجد ورودی جلوخان کنج بر که BB'AA' نظیر نقطه بر خوبی بسیار تقریب با دارد قرار میدان بدنة با فضا انطباق این است. منطبق 7( و 6 تصاویر از آمده بدست )نقطة خود موقعیت با را مسجد نمازخانه فضای مرکز نقطه هندسی پیوستگی دیگر عبارت به میرساند. اثبات به میدان ضلع در بنا ورودی ادامه نمازخانه محل تعیین هندسی روش گرفت نتیجه میتوان فرآیند یک و میدان بدنه در بنا ورودی موقعیتیابی هندسی روش تصویر مطابق و شده انجام تحلیل اساس بر است. پیوسته هم به حقیقت در که نمازخانه فضای محاطی دایرة شعاع اندازه 11 نشان ED با شکل در و است گنبد قاعدة دایرهای مقطع شعاع نتیجهگیری نتایج و کرد آشکار را ارزشمند بنای این اجزای میان موجود هندسی روابط برخی اصفهان لطفاهلل شیخ مسجد معماری هندسی تحلیل : شد حاصل زیر است شده معین ترسیمی هندسی روشهای کمک به بنا ورودی با ارتباط در نمازخانه موقعیت گرفته انجام تحلیلهای به توجه با الف. بناست. ورودی جلوخان ابعاد با متناسب نمازخانه فضای ابعاد و هندسی روش عبارتی به است. شده معین میدان شرقی بدنة در بنا ورودی موقعیت براساس بنا ورودی به نسبت نمازخانه موقعیت ب. است. پیوسته بههم فرآیند یک و بوده میدان بدنة در بنا ورودی موقعیتیابی هندسی روش ادامة نمازخانه مکانیابی استفاده بنا اجزای میان تناسب برقراری در آن ساخت هندسی روشهای و طالیی نسبت از لطفاهلل شیخ مسجد بنای طراحی در ج. است. شده اجزای موقعیت و اندازه استادانه شیوهای به آن کاربرد عملی روشهای و هندسه علم بر خود کامل اشراف با بنا این طراح معمار ایرانی معماری در هندسه علم است. ساخته برقرار اجزا میان را چشمنوازی هماهنگی و کرده تنظیم یکدیگر به نسبت را ساختمان به ابزار این از جا به استفادة با آنها میان رابطة تنظیم و ساختمان اجزای تناسبات و ابعاد تعیین دارد تعیینکننده و اساسی جایگاهی میشود. میسر زیبایی پینوشتها Said Mazouz & Kenza Boussora.1 بزرگتر بخش طول نسبت مساوی آن بزرگتر بخش طول به پارهخط کوچکتر بخش طول نسبت که گونهای به نامساوی قسمت دو به پارهخط یک تقسیم شکل به طالیی نسبت 2. هب و میشود داده نمایش 1:Ø صورت به و Ø یا فی حرف با»فیدیاس«یونانی مجسمهساز نام افتخار به طالیی نسبت 12(. )تصویر است تعریف قابل باشد پارهخط کل طول به آن.)Fletcher, )2005 : است :1 1/618 برابر تقریبا عددی لحاظ نظر شهرسازی و معماری هنر پژوهشی مرکز پژوهشی علمی فصلنامه مدارک و اسناد مرکز : مأخذ شیخلطفاهلل مسجد پالن هندسی تحلیل 11. تصویر فرهنگی. میراث سازمان Fig. 11. Geometrical analysis of Sheik Lotfollah Mosque s floor plan, Source: Iranian Cultural Heritage Organization Documentation Center. جلوخان طول نصف یعنی AB' پارهخط مساوی است شده داده مربعی فضای ابعاد گرفت نتیجه میتوان لذا است. مسجد ورودی هندسی روشهای کمک با و بنا ورودی ابعاد براساس نمازخانه. 5 است آمده دست به طالیی نسبت ساخت فلچر : مأخذ طالیی. نسبت تصویر 12. Fig. 12. Golden Section. Source: Flercher, 2005.

7 Vol.10/No.26/Autumn 2013/Geometrical analysis of architecture of Sheik Lotfollah Mosque / تحلیل هندسی در تصویر 6 با توجه به روش هندسی ساخت نسبت طالیی که در تصویر 4 ارایه شده است توسط نویسندگان مقاله انجام شده است. 4. انتقال دایره در این مرحله از تحلیل هندسی با توجه به انحراف فضای گنبدخانه از محور تقارن ورودی بنا انجام شده است. 5. نقشههای استفاده شده در این مقاله با توجه به اهمیت صحت برداشت آنها از وب سایت مرکز اسناد و مدارک سازمان میراث فرهنگی کشور و سایر منابع معتبر دریافت شده و قابل استناد هستند. فهرست منابع ابوالقاسمی لطیف هنجار شکلیابی در معماری اسالمی ایران. به کوشش محمد یوسف کیانی. تهران : سمت. اردالن نادر و بختیار الله حس وحدت. ت : ونداد جلیلی. تهران : علم معمار. پوراحمدی مجتبی هندسه در گنبد آرامگاه شیخ زاهد گیالنی الگویی برای طراحی گنبد در کرانه جنوبی دریای خزر. مجله هنرهای زیبا- معماری و شهرسازی )43( : حجازی مهرداد هندسه مقدس در طبیعت و معماری ایرانی. تاریخ علم )7( : سلطانزاده حسین فضاهای ورودی در معماری سنتی ایران. تهران : شهرداری تهران معاونت امور اجتماعی و فرهنگی. علیآبادی محمد هندسه جاویدان )یا هندسه آسمانی( در معماری اسالمی. نشریه بین المللی علوم مهندسی دانشگاه علم و صنعت ایران : )5( عمومی محمد معماری الگو نظم. تهران : خاک. مهدیزاده سراج فاطمه تهرانی فرهاد و ولیبیگ نیما به کارگیری مثلثهای هنجار در محاسبات ریاضی و پیادهسازی هندسه در ساخت و اجرای معماری سنتی ایران. دو فصلنامه علمیپژوهشی مرمت آثار و بافت های تاریخی فرهنگی )1( : وب سایت مرکز اسناد و مدارک سازمان میراث فرهنگی Reference List Abolghasemi, L. (2006). Hanjar- e sheklyabi dar memari- ye eslami- ye Iran [Form finding norm in Islamic architecture of Iran]. With the efforts of: Kiani, M. Tehran: Samt. Aliabadi, M. (2007). Hendese- ye javidan (ya hendese-ye asemani) dar memari- ye eslami [Eternal geometry (or geometry of heaven) in Islamic architecture]. Nashri- ye bein- ol melali- ye oloom- e mohandesi- ye daneshgah- e elm o sanat- e Iran, (5): Ardalan, N. & Bakhtyar, L. (2011). Hess- e vahdat (The Sense of Unity). Translated from the English by Jalili, V. Tehran: Elm- e memar. (Original work published in 1971). Boussora, K. & Mazouz, S. (2004). The use of the Golden Section in the Great Mosque at Kairouan. Nexus Network Journal, 6, (1): Fletcher, R. (2005). The Golden Section. Nexus Network Journal, 7 (1). Available from: Hejazi, M. (2008). Hendese- ye moghadas dar tabiat va memari- ye Irani [Sacred geometry in nature and Iranian architecture]. Tarikh- e elm, (7): Iranian Cultural Heritage Organization Documentation Center. Available from: Mehdizadeh Seraj, F., Tehrani, F. & Valibeig, N. (2011). Bekargiri- ye mosalasha- ye hanjar dar mohasebat- e riazi va piadesazi- ye hendese dar sakht va ejraye memar- ye sonati- ye Iran [Using normal triangles in math and geometry implementation in the construction of traditional Iranian architecture]. Do faslname- ye elmi- pazhuheshi- ye maremat, asar va baftha- ye tarikhi farhangi, (1): Omomi, M. (2008). Memari, olgu, nazm [Architecture, Pattern, Order]. Tehran:.Khak Pourahmadi, M. (2010). Hendese dar gonbad- e aramgah- e sheikh zahed- e Gilani: olguee baray- e tarrahi- ye gonbad dar karane- ye jonoobi- ye darya- ye khazar [Geometry of the dome of the tomb of Sheikh Zahed Gilani: A model for the design of the dome in the southern coast of the Caspian Sea]. Honar- ha- ye ziba, (43): Soltanzadeh, H. (1993). Fazaha- ye voroodi dar memari- ye sonatti- ye Iran [Entrance spaces in traditional Iranian architecture]. Tehran: Tehran Municipality, Social and Cultural Affairs The Scientific Journal of NAZAR research center (Nrc) for Art, Architecture & Urbanism

8 Vol.10/No.26/Autumn 2013/Geometrical analysis of architecture of Sheik Lotfollah Mosque /33-40 Geometrical analysis of architecture of Sheik Lotfollah Mosque to find the geometrical relations between its prayer hall and the entrance * Ali Dahar ** Reza Alipour *** Abstract The architecture of mosques plays a pivotal role in the Islamic art. It reflects the thoughts and beliefs of the architects who devoted their lives to achieving unity in structure. Sheikh Lotfollah Mosque, located in Isfahan, is a magnificent and highly splendid construction of Iranian Islamic architecture prevalent in the Safavid era. The Mosque was built in Naghsh-e Jahan Square by the well-known Iranian architect of the time, Mohammad Reza Isfahani and on the order of Shah Abbas, the First. It is named after Sheikh Lotfollah Jabal Ameli, a great scholar of the Safavid era. Naghsh-e Jahan Square is one of UNESCO's World Heritage Sites. Unlike the traditional pattern of Iranian mosques, this building does not have a courtyard and a minaret. A feature of this mosque is its prayer hall s 45 degree rotation to the axis of its entrance. The purpose of this is to adjust the direction of the entrance toward Qibla. The significance of this building lies in its architecture and beautiful tile work, which has significantly added to its value. Mosques, as places of worship, are the most appropriate form of architecture through which the concept of multiplicity in unity is realized. That is why mosques have always been the most enduring works of architecture during the Islamic era in Iran. In the architecture of Iranian mosques, geometrical tools have been properly utilized with regard to the condition of time and place. Accordingly, different mosques built in same era, though somehow similar, have their unique features. The accurate geometry of Sheikh Lotfollah Mosque will have every researcher wonder over the splendor of its architectural beauties. The analysis of many Iranian historical buildings from the geometrical point of view has proven that a thorough knowledge of proportions especially the Golden Section has been used widely in Iranian architecture and this is the basis of Iranian aesthetics. In many Iranian buildings, plans and vertical sections have been designed in frames of squares and triangles in which intersections determined all important fixed points such as width and height of doors, width, length and height of rooms and the location of inscriptions. Therefore, the dimensions of each component were associated to others by a certain proportion. As a result, the building was not a set of non-harmonic components, but was a harmonious combination of elements with appropriate relations between them, producing movement and calmness in space. A geometrical analysis of the architecture of Sheik Lotfollah Mosque reveals some of the principles which have been influential in the design of this splendid building. The Mosque's entrance on the side of Naghsh-e Jahan Square has been determined based on a specific geometry. The location of the entrance divides the side of the Square into two parts based on the specifics of the golden proportion. At the beginning of the entrance to the building and through a narrow corridor a 45 degree rotation to the left and within a short distance, a 90 degree rotation to the right has been designed. The purpose of this is to adjust the direction of the entrance to the prayer hall toward Qibla. This has caused the square-shaped prayer hall to deviate from the symmetrical axis of the entrance. Dome relocation and asymmetry are seen clearly in the building's facade. Ironically, this has not only caused any confusion but added to the beauty of the building and has made it a unique masterpiece. The Mosque s positioning on the eastern side of Naqshe-Jahan Square, which is based on the Golden Section, and the movement of the prayer hall from the symmetrical axis of the entrance are the main focuses of this article. The research hypothesis is that the positioning of the prayer hall, with respect to its displacement from the symmetrical axis of the entrance of the building is linked to the position of the entrance on the side of the Square. In this article, a geometrical model is generated. Then, by applying the model to the plan of the Mosque, the geometrical and dimensional relations between the two above-mentioned spaces are identified. Based on this, the rationale behind the formation of this masterpiece is revealed. The findings show the architect s full knowledge of geometry and its practical application and emphasizes that the dimensions of the prayer hall was determined proportionate to the dimensions of the entrance and the positioning of this space to the entrance was determined in relation to the positioning of the entrance on the side of Naqshe-Jahan Square. It is also revealed that the Golden Section and geometrical techniques of its construction have been used in this Mosque to create a balance between components of structure. The research method is analytical-descriptive and proceeds through the geometrical analysis of the building. At first, the plan of the Mosque and its positioning in Naqshe-Jahan Square are studied and then the hypothesis is proven through the analysis of the geometrical features of the Mosque. Key words Islamic architecture, Sheikh Lotfollah Mosque, Geometry, Golden Section. *. This paper is derived from the research entitled "Geometrical analysis of architecture of Sheik Lotfollah Mosque" supported by Islamic Azad University, Abadan Branch. Abadan, Iran. **. M. A. in Architecture, Lecturer, Department of Architecture, Abadan Branch, Islamic Azad University, Abadan, Iran. ali_dahar@yahoo.com. ***. M. A. in Painting, Lecturer, Department of Art, Abadan Branch, Islamic Azad University, Abadan, Iran. alipourart@yahoo.com The Scientific Journal of NAZAR research center (Nrc) for Art, Architecture & Urbanism...